Bùng nổ tranh cãi "xe điện hay xe hybrid sạch hơn" sau phát ngôn của chủ tịch Toyota

Như đã biết, Toyota là hãng xe hơi Nhật Bản kiên trì theo đuổi chiến lược cắt giảm phát thải đa hướng – bao gồm xe hybrid, động cơ đốt trong tiết kiệm nhiên liệu, xe chạy pin nhiên liệu và BEV. Ông Akio Toyota, chủ tịch Toyota, cho rằng quá trình chuyển đổi sang sử dụng xe xăng sang xe điện nên là quá trình được tiến hành chậm rãi và tùy theo tình hình thực tế trên từng quốc gia, và đối với từng cá nhân người dùng.

Chủ tịchToyota ông Akio Toyoda (Ảnh: Christophe Morin/IP3/Getty Images)

Trong một cuộc phỏng vấn với trang Automotive News, ông Akio Toyoda, cho biết Toyota đã bán được khoảng 27 triệu xe hybrid kể từ khi ra mắt mẫu Prius thế hệ đầu tiên vào năm 1997. Ông khẳng định “9 triệu xe điện phát thải lượng carbon tương đương 27 triệu xe hybrid”. Như vậy, có thể hiểu theo phát ngôn của ông Toyoda, 1 xe điện gây ô nhiễm bằng 3 xe hybrid.

Ông Toyoda cũng lập luận rằng việc sản xuất 9 triệu BEV tại Nhật Bản sẽ làm tăng phát thải do hệ thống điện còn phụ thuộc nhiều vào nhiên liệu hóa thạch – điều mà giới phê bình cho rằng đã bỏ qua xu hướng chuyển đổi năng lượng sạch đang diễn ra.

Vậy phát ngôn của ông Toyoda có thực sự chính xác?

Xe điện có thực sự “bẩn” hơn?

Lập luận chính của những người hoài nghi EV thường xoay quanh lượng phát thải trong quá trình khai thác và chế biến các nguyên liệu để sản xuất pin – như lithium, cobalt và nickel – vốn là những quy trình tiêu tốn nhiều nước và tiềm ẩn rủi ro môi trường.

Điều đó khiến xe điện “ra đời” với lượng phát thải carbon lớn hơn so với xe xăng hay xe hybrid – khái niệm gọi là “nợ carbon”. Nghiên cứu đăng trên IOP Science chỉ ra rằng: xe xăng hoặc hybrid phát thải 6–9 tấn CO₂ trong khâu sản xuất, còn xe điện lên tới 11–14 tấn CO₂.

Tuy nhiên, đó mới chỉ là một phần câu chuyện. Khi xe điện bắt đầu lăn bánh, chúng bắt đầu “trả nợ carbon” và giảm dần lượng phát thải tích lũy. Trong khi đó, xe xăng và hybrid tiếp tục tăng phát thải trong quá trình sử dụng.

Xe điện Tesla

Nghiên cứu của Phòng thí nghiệm Quốc gia Argonne (Mỹ) năm 2023 cho thấy một xe điện cần đi khoảng 31.000 km để bù đắp lượng phát thải sản xuất – tương đương chưa đầy 2 năm lái xe tại Mỹ. Một nghiên cứu khác trên tạp chí Nature ước tính mức này ở khoảng 45.000 km. Dù chênh lệch, cả hai đều thống nhất rằng EV vượt trội về lâu dài.

Không phải tất cả hybrid đều giống nhau

Hybrid truyền thống như Toyota Prius chỉ có pin nhỏ, chạy điện ở quãng ngắn trước khi động cơ xăng khởi động. Plug-in hybrid (PHEV) có pin lớn hơn, sạc được, đi được 30–50 km thuần điện trước khi chuyển sang dùng xăng. Như vậy, về phát thải, hybrid nằm giữa xe xăng và xe điện.

Một số người vẫn cho rằng “lưới điện bẩn thì EV cũng bẩn”. Nhưng thực tế không hoàn toàn như vậy. Theo tổ chức nghiên cứu năng lượng Ember, 43% điện năng Mỹ vào cuối năm 2024 đến từ nguồn sạch. Dù tỷ lệ này khác nhau giữa các bang – như Tây Virginia vẫn phụ thuộc nhiệt điện than, trong khi California và Texas dẫn đầu về điện mặt trời và gió – xu hướng chuyển dịch sang năng lượng tái tạo đang diễn ra mạnh mẽ.

Toyota Prius hybrid

Trên thực tế, theo bộ công cụ tính phát thải của Bộ Năng lượng Mỹ, một chiếc Tesla Model Y chạy ở Tây Virginia phát thải ít hơn (149 g CO₂/mile) so với Toyota Prius PHEV (177 g CO₂/mile). Còn ở California, nơi lưới điện sạch hơn, Model Y chỉ phát thải 80 g CO₂/mile – gần bằng một nửa Prius PHEV (130 g CO₂/mile). Và đó là còn chưa tính đến việc nhiều người dùng PHEV không sạc pin thường xuyên.

Tối ưu vận hành: EV vượt trội

Xe xăng không chỉ phát thải trong lúc chạy, mà còn từ quá trình khoan dầu, bẻ gãy thủy lực (fracking), và tinh chế nhiên liệu. Trong khi đó, hiệu suất động cơ đốt trong chỉ đạt 20–40%, phần còn lại thất thoát dưới dạng nhiệt. EV chuyển hóa hơn 90% điện năng thành chuyển động bánh xe.

Chính nhờ tất cả yếu tố trên, nghiên cứu IOP cho thấy: xe điện “hòa vốn carbon” với xe hybrid chỉ sau 2,2–2,4 năm sử dụng, và với xe xăng chỉ sau 1,3–1,6 năm – tùy phân khúc.

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng trong 2.983 hạt của Mỹ, EV là lựa chọn sạch nhất; chỉ ở 125 hạt, hybrid vượt trội hơn.

Các nguồn uy tín khác như Cổng Thông tin Khí hậu MIT hay trang "Hiểu lầm về EV" của EPA cũng khẳng định EV sạch hơn trong phần lớn trường hợp.

Tương lai: pin sạch hơn, xe sạch hơn

Công nghệ tái chế pin đang được đẩy mạnh. Các công ty như Redwood Materials – do cựu nhân sự Tesla sáng lập – đang hướng đến mô hình kinh tế tuần hoàn, giúp giảm nhu cầu khai thác khoáng sản mới. Trong khi đó, các loại pin mới như LFP (lithium iron phosphate) hay LMR (lithium manganese rich) đang được phát triển để giảm phát thải từ nhà máy.

Kết luận

Phát biểu của ông Akio Toyoda có thể đúng nếu chỉ xét dữ liệu cục bộ, trong điều kiện lưới điện “bẩn”, xe hybrid chạy ở tốc độ thấp, tận dụng tối đa khả năng sạc lại và tái tạo năng lượng. Nhưng khi nhìn trên quy mô toàn cầu, với xu hướng chuyển dịch sang năng lượng tái tạo, xe điện rõ ràng là lựa chọn sạch hơn – và ngày càng sạch hơn theo thời gian.

Điều đó không có nghĩa là hybrid hay PHEV là lựa chọn tồi. Chúng vẫn là giải pháp quá độ hợp lý cho người chưa sẵn sàng chuyển hẳn sang EV. PHEV sạc đầy có thể phục vụ nhu cầu đi lại hằng ngày mà gần như không dùng đến xăng. Và xe hybrid vẫn vượt trội xe xăng về tiết kiệm nhiên liệu.

Tuy nhiên, xét về hiệu suất, phát thải và tính bền vững, EV vẫn là con đường hứa hẹn nhất để hướng tới tương lai không phát thải.