Đây là cách Trung Quốc âm thầm tìm cách thống trị ngành công nghiệp xe hơi toàn cầu

Khi Andreas Tatt, quản lý của một doanh nghiệp ở Canterbury, Vương quốc Anh, chuẩn bị mua một chiếc xe mới, anh đã nhắm tới những chiếc ô tô điện. Sau khi cân nhắc giữa Tesla Model 3 và Porsche Taycan, Tatt lại lựa chọn Polestar 2 màu vàng ánh kim, một mẫu xe ít tên tuổi hơn. Polestar là thương hiệu con của Volvo nhưng những chiếc xe mang thương hiệu này được sản xuất bởi Zhejiang Geely Holding Group Co, công ty mẹ của Volvo.

“Chiếc Polestar này khiến mọi người để ý tới bởi màu sắc nổi bật của nó và một phần là do mọi người không biết nó là xe của hãng nào”, Tatt chia sẻ. Sau khi đặt xe, Tatt sẽ phải chờ 4 tháng để chiếc xe được vận chuyển tới Vương quốc Anh từ Luqiao, miền đông Trung Quốc. “Ban đầu, tôi hơi lo lắng về chất lượng lắp ráp, sợ nó sẽ không đạt tiêu chuẩn cao nhất. Nhưng sau khi lái thử, mọi nghi ngờ về chất lượng đều được dập tắt”, Tatt chia sẻ thêm.

Một showroom của Polestar trên con phố Avenyn, một đại lộ chính tại Gothenburg, Thụy Điển (Ảnh: Alamy)

Nhờ các thương hiệu ô tô của Trung Quốc ngày càng thu hút nhiều khách hàng nước ngoài như Tatt nên quốc gia này chuẩn bị trở thành nhà xuất khẩu xe du lịch lớn thứ 2 thế giới. Cột mốc này sẽ định hình lại ngành công nghiệp ô tô toàn cầu và châm ngòi cho những căng thẳng mới giữa các đối tác và đối thủ thương mại.

Theo dữ liệu từ Hiệp hội Xe khách Trung Quốc, kể từ năm 2020 tới nay, số lượng ô tô sản xuất tại Trung Quốc xuất ra nước ngoài đã tăng gấp 3. Năm ngoái, số lượng ô tô sản xuất tại quốc gia tỷ dân xuất ra nước ngoài đạt hơn 2,5 triệu chiếc. So với Đức, số tô tô xuất khẩu của Trung Quốc chỉ kém một chút (khoảng 60.000 chiếc) và trong những năm gần đây lượng ô tô xuất khẩu của Đức liên tục giảm.

Những con số của Trung Quốc vẫn xếp sau Nhật Bản nhưng đã cao hơn Mỹ và Hàn Quốc, báo hiệu sự xuất hiện của một đối thủ đáng gờm với những ông lớn lâu đời trên thị trường ô tô.

Các thương hiệu Trung Quốc hiện đang dẫn đầu ở các thị trường Trung Đông và Mỹ Latinh. Ở châu Âu, những chiếc xe sản xuất tại Trung Quốc đang được bán chủ yếu là xe điện của Tesla và các thương hiệu châu Âu trước đây nhưng giờ thuộc sở hữu của các công ty Trung Quốc như Volvo và MG, các thương hiệu châu Âu như Dacia Spring hoặc BMW iX3, được sản xuất độc quyền tại Trung Quốc.

Một loạt thương hiệu nội địa của Trung Quốc như BYD Co. và Nio Inc. cũng đang vươn lên mạnh mẽ với tham vọng thống trị thế giới xe sử dụng các nguồn năng lượng mới. Với sự hậu thuẫn của Berkshire Hathaway Inc. của tỷ phú Warren Buffett, BYD đã thu hút được những người có nhu cầu mua xe điện ở các nước phát triển như Úc.

Nhà máy Tesla Gigafactory ở Thượng Hải (Ảnh: Bloomberg)

Theo ông Xu Haidong, phó kỹ sư trưởng tại Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc, đây mới chỉ là bước khởi đầu. Ông Xu cho biết mục tiêu của Trung Quốc là xuất khẩu 8 triệu xe du lịch ra nước ngoài vào năm 2030, nhiều hơn gấp đôi so với số lượng xe xuất khẩu hiện tại của Nhật Bản.

Trung Quốc đang vươn lên mạnh mẽ và gần như bắt kịp Đức về số lượng xe xuất khẩu ra nước ngoài trong một năm

Xu hướng này cho thấy Trung Quốc đã vượt ra khỏi các mác “công xưởng của thế giới”, nơi chỉ chuyên sản xuất các đồ lặt vặt, đồ điện tử tiêu dùng giá rẻ và đồ chơi… Bằng cách chuyển sang sản xuất các sản phẩm tinh vi và phức tạp hơn cho các thị trường khó tính, cạnh tranh, Trung Quốc đang nâng cao vị thế của mình trong chuỗi cung ứng toàn cầu, tăng giá trị hàng hóa xuất khẩu.

“Chúng tôi phải đưa họ vào tầm ngắm, không bỏ qua bất kỳ chi tiết nào”, giám đốc điều hành của Mercedes-Benz AG ông Ola Kallenius chia sẻ. “Cường độ cạnh tranh ngày càng tăng và kể từ năm 1886 đến nay đây là khoảng thời gian thú vị nhất với ngành công nghiệp ô tô nhưng nó đồng thời cũng là khoảng thời gian bấp bênh nhất”. 1886 là năm mà Carl Benz, cha đẻ của ngành ô tô, tung ra mẫu ô tô đầu tiên chạy bằng động cơ xăng.

Nước Mỹ dường như không chú ý tới việc sản lượng xuất khẩu ô tô của Trung Quốc đang tăng vọt, một phần là do nó diễn ra trong thời điểm đại dịch và một phần là vì các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc chủ yếu tập trung vào châu Âu, châu Á và Mỹ Latinh. 

General Motors Co. đã bán được 40.000 chiếc SUV Buick Envision cỡ nhỏ do Trung Quốc sản xuất vào Mỹ trong năm 2021. Tuy nhiên, những căng thẳng chính trị, việc tiếp tục áp dụng thuế quan và trợ cấp dưới thời Tổng thống Trump nhằm thúc đẩy sản xuất xe điện trong nước đã làm giảm sức hấp dẫn của xe điện tới từ Trung Quốc.

Xe ô tô Trung Quốc chủ yếu được xuất khẩu sang châu Á và châu Âu

Thâm nhập vào châu Âu là mục tiêu mà các công ty Trung Quốc đặt ra từ rất lâu. Ô tô Trung Quốc bắt đầu được trưng bày tại các triển lãm ô tô tại “lục địa già” từ đầu những năm 2000. Tuy nhiên, một loạt các thử nghiệm an toàn thất bại vào năm 2007 đã dập tắt những hy vọng đó.

“Thành thật mà nói, tôi đã nghĩ rằng ô tô Trung Quốc sẽ không bao giờ được phép bán tại châu Âu”, Jochen Siebert, chuyên gia tư vấn tại hãng tư vấn xe hơi JSC Automotive của Singapore cho biết.

BYD trưng bày xe tại triển lãm ô tô Brussels Motor Show 2023 (Ảnh: Getty Images)

Nhưng nhờ tăng cường tự động hóa và dẫn đến tiêu chuẩn hóa, những lo ngại đó giờ đã trở thành quá khứ. Theo Goldman Sachs, các nhà máy sản xuất ô tô tại Trung Quốc có mức sử dụng robot cao nhất thế giới.

Trong thập kỷ qua, sau khi chất lượng được cải thiện, ô tô Trung Quốc bắt đầu vượt qua các bài kiểm tra an toàn của châu Âu. Các biện pháp hạn chế ô nhiễm không khí chặt chẽ của Trung Quốc cũng giúp hầu hết ô tô của nước này đáp ứng tiêu chuẩn khí thải của châu Âu.

“Để cạnh tranh với người Trung Quốc, chúng ta sẽ phải có cấu trúc chi phí tương đương”, Carlos Tavares, giám đốc điều hành của hãng Stellantis NV, cho biết. “Hoặc châu Âu sẽ phải quay lưng với một số hãng Trung Quốc. Nếu châu Âu không muốn rơi vào hoàn cảnh “tiến thoái lưỡng nan”, chúng ta cần phải nỗ lực hơn nữa để nâng cao khả năng cạnh tranh của những chiếc xe chúng ta tạo ra”.

Năm 2021 là một năm bước ngoặt đối với xe hơi sản xuất ở Trung Quốc khi số lượng xe xuất khẩu sang Liên minh châu Âu đã tăng 156%, đạt 435.000 chiếc. Điều này cho thấy chất lượng xe sản xuất tại Trung Quốc đã được cải thiện nên được thị trường chấp nhận nhiều hơn. Tuy nhiên, điều này cũng có thể tạo ra phản ứng ở châu Âu về bảo hộ thương mại.

Chiếc Polestar giá cao mà Tatt mua chỉ là ngoại lệ bởi Trung Quốc có xu hướng xuất khẩu những mẫu ô tô có giá tương đối rẻ. Theo dữ liệu do UN Comtrade cung cấp, giá trung bình của một chiếc xe du lịch do Trung Quốc sản xuất để xuất sang thị trường khác chỉ là 13.700 USD. Mức giá này chỉ bằng 1/3 so với xe của Đức và rẻ hơn khoảng 30% so với xe của Nhật Bản vào năm 2021. Điều này có nghĩa là ô tô Trung Quốc sẽ trở thành mối đe dọa với các mẫu xe giá rẻ của Nhật Bản và Hàn Quốc chứ không ảnh hưởng nhiều đến các thương hiệu Đức.

Xe ô tô sản xuất tại Trung Quốc xếp hàng để chuẩn bị xuất khẩu tại Liên Vân Cảng (Ảnh: Bloomberg)

Giới chức Bắc Kinh chưa có gì để lo lắng, ít nhất là cho tới lúc này. “Sức mạnh của ngành công nghiệp ô tô của một quốc gia nên được thử thách bởi thị trường quốc tế”, bà Gao Yang, giám đốc đầu tư nước ngoài tại Bộ Thương mại Trung Quốc, cho biết. Bà nói thêm rằng chính phủ Trung Quốc luôn khuyến khích các hãng sản xuất ô tô Trung Quốc mua lại các công ty nước ngoài.

Trung Quốc hiện đang dẫn đầu về xe điện, lĩnh vực sẽ phát triển bùng nổ trong tương lai gần. Quốc gia này đang chứng minh rằng họ là một trung tâm sản xuất đáng tin cậy cho các công ty lớn trong ngành. Các công ty ô tô nội địa Trung Quốc cũng nhận thấy rằng nền tảng xe điện dễ nắm bắt hơn so với xe động cơ đốt trong.

“Việc chuyển sang dùng pin đồng nghĩa rằng động cơ không còn là điểm khác biệt nữa. Về mặt công nghệ, điều này tạo ra một sân chơi bình đẳng”, Alexander Klose, phó chủ tịch điều hành các hoạt động ở nước ngoài của Aiways Automobiles Co., một hãng sản xuất xe điện Trung Quốc đã bán được vài nghìn xe ở châu Âu, chia sẻ.

Nỗ lực toàn cầu nhằm cắt giảm lượng khí thải carbon và bảo vệ Trái Đất đã khiến Bắc Kinh khuyến khích các nhà sản xuất và người dân chuyển sang xe điện bằng các khoản trợ cấp. Điều này cộng với các chuỗi cung ứng mạnh mẽ ở địa phương đã khiến việc sản xuất xe điện ở Trung Quốc có chi phí rẻ hơn bất kỳ nơi nào khác. Năm ngoái, nhà máy tại Thượng Hải của Tesla đã sản xuất gần 711.000 ô tô, chiếm 52% sản lượng của công ty trên toàn cầu.

Những biện pháp hỗ trợ cũng tạo ra hàng chục công ty nội địa như Aiways. Nhiều hãng không tạo được dấu ấn riêng nhưng BYD, Nio và XPeng Inc. là một trong những công ty nổi bật có tiềm năng tỏa sáng trên thị trường quốc tế.

BYD hiện là nhà sản xuất xe ô tô điện lớn nhất của Trung Quốc và họ còn tự sản xuất pin và chip dành cho xe điện. BYD có tham vọng trở thành Toyota trên thị trường xe điện, tạo ra những mẫu xe điện giá rẻ và bền bỉ cho khách hàng trên toàn cầu. Để thực hiện tham vọng ấy, BYD đặt cược hết vào công nghệ pin và công nghệ bán dẫn của chính họ.

Trong một cuộc họp với các nhà phân tích sau khi báo cáo thu nhập hàng quý, CEO Tesla, tỷ phú Elon Musk cho biết rằng đối thủ lớn nhất của Tesla có thể là một công ty Trung Quốc.

Khi được hỏi về các công ty xe hơi Trung Quốc, Musk cho biết “họ làm việc chăm chỉ nhất và còn làm việc theo cách thông minh nhất” nên họ là những công ty cạnh tranh nhất trên thế giới. “Để tôi đoán nhé, xếp thứ hai sau Tesla có thể là một công ty Trung Quốc”, Elon Musk nói.

“Người Trung Quốc và người châu Âu đang dần quen với các sản phẩm chất lượng cao xuất phát từ Trung Quốc”, Alan Visser, giám đốc toàn cầu của Lynk & Co., một thương hiệu xe điện thuộc sở hữu của Geely, cho biết. Visser chia sẻ thêm rằng đã có 180.000 người dùng đăng ký dịch vụ thuê xe của Lynk & Co. tại châu Âu. Geely thì chia sẻ rằng trong năm 2022 tổng lượng xe xuất khẩu của họ đạt 190.000 chiếc và mục tiêu là đạt 600.000 chiếc mỗi năm vào năm 2025.

Các hãng nội địa Trung Quốc xuất khẩu nhiều ô tô nhất trong năm 2022

Từ việc chỉ bán được vài nghìn chiếc xe vào giữa những năm 1980 đến nay, các hãng sản xuất ô tô Trung Quốc đã đi được một quãng đường rất dài. Trước năm 2018, thời điểm Tesla được sở hữu hoàn toàn nhà máy ở Trung Quốc, để sản xuất tại Trung Quốc các hãng ô tô nước ngoài phải liên doanh với công ty địa phương. Trong khi các công ty nước ngoài luôn bảo vệ những công nghệ tiên tiến nhất của họ, các công ty địa phương trở nên cạnh tranh hơn bằng cách học hỏi quy trình từ các đối tác của họ và thông qua việc mua lại các thương hiệu như Volvo và Lotus. Tốc độ tăng trưởng nhu cầu nội địa cực nhanh đã khiến Trung Quốc trở thành thị trường ô tô lớn nhất thế giới vào năm 2009.

Năm 2018, doanh số bán xe tại Trung Quốc lần đầu tiên sụt giảm sau gần 3 thập kỷ bất chấp việc các phương tiện sản xuất trong nước vẫn đang cạnh tranh được trên thị trường quốc tế.

“Các hãng sản xuất ô tô Trung Quốc nhìn thấy điều đó và họ nói rằng: Thời kỳ tăng trưởng, mở rộng nhanh chóng này sắp kết thúc. Tiếp đến, rất nhiều người trong số họ nói: Hãy thử các thị trường khác”, Stephen Dyer, Giám đốc điều hành của công ty tư vấn AlixPartners và là một cựu giám đốc của Ford Motor Co. chia sẻ.

Sự phát triển của chuỗi cung ứng ở Trung Quốc hiện đã bắt kịp tốc độ sản xuất ô tô. Các công ty nước này hiện có thể sản xuất hầu hết các linh kiện, kể cả những linh kiện mà họ từng nhập khẩu cách đây khoảng một thập kỷ, chẳng hạn như thép độ cứng cao và sợi thủy tinh cường lực. Năm 2021, lần đầu tiên Trung Quốc đạt thặng dư thương mại về phương tiện và phụ tùng phương tiện. Tuy nhiên, các dây chuyền lắp ráp vẫn phụ thuộc vào máy móc tiên tiến từ Nhật Bản và Đức.

“Xu hướng dài hạn là tăng doanh số của các thương hiệu Trung Quốc trên khắp thế giới”, Dyer chia sẻ thêm.

Tại Việt Nam, các thương hiệu ô tô Trung Quốc cũng đang dần chinh phục khách hàng Việt. Sau các mẫu xe xăng đình đám như Beijing X7, hay Q7 của hãng BAIC, hàng loạt thương hiệu Trung Quốc như Wuling, Chery và Haima đang muốn thâm nhập thị trường Việt Nam với các mẫu xe từ ô tô điện đến xe xăng. Khi có thêm sự cạnh tranh từ các mẫu xe giá rẻ và chất lượng tới từ Trung Quốc thì người tiêu dùng Việt chính là đối tượng được hưởng lợi.